ماه ربيع الاول سومين ماه از ماههاي قمري و از ماههاي فرخنده براي مسلمانان است.همچنين اين ماه از ماههاي معروف و سرنوشت سازتاريخ اسلام است. حوادث و رويدادهاي مهمي در اين ماه به وقوع پيوست كه سرنوشت بشريت را دگرگون ساخت. بدين جهت اين ماه از جايگاه مهم وويژه اي برخورداراست و مسلمانان جهان هميشه آنرا با ديدگاه خاصي مي نگرند.
مرحوم جواد آقا ملكي تبريزي در كتاب المراقبات نوشته است: "اين ماه همانگونه كه از اسم آن پيداست بهار ماه‏ها است، بجهت اين كه آثار رحمت خداوند در آن هويداست. دراين ماه ذخايروبركات خداوند و نورهاى زيباي او بر زمين فرود آمده است؛ زيرا ميلاد رسول خدا (ص) در اين ماه است و مى‏توان ادعا كرد از اول آفرينش زمين رحمتى مانند آن بر زمين فرود نيامده است. زيرا برتري اين رحمت بر ساير رحمت هاي الهي مانند برتري رسول خدا بر ديگر آفريدگان است و همان گونه كه او داناترين و برترين مخلوقات، نزديك ترين آنان به خداوند، فرمانبُردارترين آن ها ازاو و محبوب ترينشان نزد او است، اين روز نيز برتر از ساير روزهاست. گويي روزي است كه كامل ترين هديه ها، بزرگ ترين بخشش ها، شامل ترين رحمت ها، برترين بركت ها، زيباترين نورها و مخفي ترين اسرار در آن گنجانيده شده است .
حوادث تاريخي مهم ماه ربيع الاول:                                                              :
 هجرت حضرت محمد(ص) از مكه به مدينه (سال هجرت رسول خدا (ص) مبدأ تاريخ مسلمانان است كه تحولى عظيم در جهان اسلام روى داد)، حادثه مهم و تاريخي ليلة المبيت، ولادت پيامبر اكرم (ص) و امام جعفر صادق عليه السلام، ازدواج حضرت محمد(ص) با حضرت خديجه عليها السلام، آغاز امامت امام مهدي(عج) وهلاكت يزيد بن معاويه ازجمله حوادث فرخنده اين ماه است.                       .                                       .
همچنين غزوه بني نضير در سال چهارم هجري، صلح امام حسن مجتبي عليه السلام با معاويه در سال ۴۱ قمري، شهادت حضرت امام حسن عسگري عليه السلام در سال ۲۶۰ قمري، واقعه احراق مكه در هنگام جنگ يزيد با عبدالله بن زبير در سال ۶۴ قمري، حادثه صاحب زنج و قتل ۳۰۰ هزار نفر از مردم بصره به دست موفق عباسي در سال ۲۵۸ از ديگر حوادث مهم ماه ربيع الاول است.
در شرح رخدادهاي مختلف واقع شده در ماه ربيع الاول  آمده است:
شب اول ربيع الاول:
اين شب به نام «ليلة المبيت» مزين است، در اين شب يك حادثه مهم تاريخى واقع شده است؛ در سال سيزدهم بعثت، رسول خدا(ص) از مكه به قصد هجرت به سوى مدينه، از شهر خارج شد و در «غار ثور» پنهان گرديد و اميرمؤمنان حضرت على(ع) براى اغفال دشمنان، فداكارانه در بستر آن حضرت خوابيد و مشركان قريش كه خانه رسول خدا(ص) را محاصره كرده بودند، به گمان آن كه ايشان در بسترآرميده است، تا صبح منتظر ماندند و چون صبحگاهان با شمشيرهاى برهنه به منزل آن حضرت هجوم بردند تا رسول اللّه(ص) را بكشند، حضرت على (ع) را ديدند كه از آن بستر برخاست، بدين ترتيب، پيامبر گرامي اسلام(ص) در فرصتى مناسب خود را از چنگال مشركان قريش نجات داد و امام علي(ع) نيز با اين فداكارى، عشق، علاقه و برادرى خود را نسبت به ايشان نشان داد؛ اين در حالى بود كه هر زمان ممكن بود كسى را كه در آن بستر خوابيده بود به قتل برسانند.
بنابراين آيه شريفه «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَئُوفٌ بِالْعِبادِ; (سوره بقره، آيه ۲۰۷) بعضى از مردمِ (با ايمان و فداكار) جان خود را در برابر خشنودى خدا مى فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است» در حق اميرالمومنين (ع) نازل شد.
ليله المبيت از منظر اهل تسنن:
هنگامى كه پيامبراسلام صلى الله عليه وآله تصميم بر هجرت از مكه به مدينه گرفت، براى تحويل امانت‏هاى مردم و پرداخت پول‏هاى آنان، على عليه السلام را به جاى خود قرار داد و شبانه به سوى "غار ثور" حركت كرد. و فرمان داد على عليه السلام در بستر او خوابيده و پارچه‏ سبز رنگى (برد خضرمى) كه مخصوص خود پيامبر صلى الله عليه و آله بود، روى خويش بكشد. مشركان، در همان شب، اطراف خانه‏ پيامبر(ص) را محاصره كردند.
در اين هنگام ايزد منان، به "جبرائيل‏" و "ميكائيل‏" وحى فرستاد: "من، بين شما برادرى ايجاد كردم و عمر يكى از شما را طولانى‏تر كردم، كدام يك از شما حاضر است ايثار به نفس كند و زندگى ديگرى را بر خود ترجيح دهد؟" هيچ يك حاضر نشدند. به آنان وحى كرد:"اكنون على (ع) در بستر خوابيده است و آماده‏ فدا كردن جان خود خواهد بود؛ به زمين رويد و حافظ و نگاهبان او باشيد."
هنگامى كه جبرائيل بالاى سر و ميكائيل پايين پاى على نشسته بودند، جبرائيل گفت:"به به! آفرين بر تو اى على! ايزد يكتا، به واسطه‏ تو، بر فرشتگان افتخار مى‏كند." ناگاه آيه‏ "و من الناس من يشرى نفسه ابتغاء مرضات الله والله رئوف بالعباد." نازل شد و در آن صفات على عليه السلام بيان گرديد.
  درشرح  روز هشتم ربيع الاول نيزمي خوانيم:
در روز هشتم اين ماه در سال ۲۰۶ هجري قمري، شهادت امام حسن عسكرى(ع) طبق روايتى واقع شده است و از همان روز، امامت حضرت صاحب الزمان، حجه بن الحسن ـ عجل الله تعالى فرجه الشريف ـ آغاز گرديد.
روز دهم ربيع الاول:
روز ازدواج رسول خدا (ص) با حضرت خديجه كبرى(ع) است به همين مناسبت روزه اين روز به عنوان شكرگزارى مستحب شمرده شده است.
روز دوازدهم ربيع الاول:
اين روز مطابق نظر مرحوم شيخ كلينى و مسعودى و همچنين مشهور ميان اهل سنت، روز ولادت با سعادت نبى مكرم اسلام حضرت محمد (ص) است.
همچنين در اين روز، رسول خدا (ص) بعد از ۱۲ روز كه مسير راه ميان مكه و مدينه را پيمودند وارد مدينه شدند و نيز روز انقراض دولت بنى مروان در سال ۱۳۲ هجري قمري است.
روز چهاردهم ربيع الاول:
در سال ۶۴ هجري قمري در چنين روزى، يزيد بن معاويه به هلاكت رسيد.
وى پس از سه سال و نه ماه خلافت كه همراه با جنايات عظيمى بود - كه مهمترين آن واقعه كربلا و شهادت حضرت ابى عبداللّه الحسين (ع) و يارانشان است - در سن سى و هفت سالگى در منطقه «حوران» زندگيش به پايان رسيد. جنازه اش را در دمشق دفن كردند، ولى اكنون اثرى از آن نيست.
شب هفدهم ربيع الاول:
طبق روايات مشهور شيعه، شب ولادت حضرت خاتم الانبياء رسول معظم اسلام (ص) است و شب بسيار مباركى است.
همچنين يكسال قبل از هجرت رسول خدا (ص)، در چنين شبى معراج آن حضرت صورت گرفت.
روز هفدهم ربيع الاول:
همان گونه كه گفته شد، مشهور ميان علماى اماميه آن است كه روز هفدهم ربيع الاول، روز ولادت با سعادت رسول خدا حضرت محمد بن عبداللّه (ص) است و معروف است كه ولادتشان در مكه معظمه، واقع شده است و زمان ولادت آن حضرت هنگام طلوع فجر، روز جمعه، سال عام الفيل بوده است. (عام الفيل سالى است كه ابرهه با لشكرش كه بر فيل سوار بودند به قصد تخريب كعبه آمد، ولى همگى نابود شدند و پيامبر مكرم اسلام در همان سالي به دنيا آمدند كه اين رخداد به وقوع پيوست).
همچنين در چنين روزى در سال ۸۳ هجرى قمرى، ولادت امام صادق (ع) واقع شده است و از اين جهت نيز بر اهميت اين روز افزوده شده است.
 برخي ازاعمال ماه ربيع الاول:
اعمال مشترك اول هر ماه:
  دعا، در زمان ديدن هلال خواندن دعاى هلال وارد شده است و أقلش آن است كه سه مرتبه بگويد اللّهُ اَكْبَر و سه مرتبه لا إلهَ الَّا الْلّه و سپس بگويد: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى أذْهَبَ شَهْرَ كَذا وَ جاءَ بِشَهْرِ كَذا. بهترين دعاى زمان رؤيت هلال، دعاى 43 «صحيفه سجاديه» است.
ـ قرآن خواندن هفت مرتبه سوره «حمد».
ـ روزه از امورى كه بر آن تأكيد شدهو سه روز روزه گرفتن در هر ماه است. مرحوم «علامه مجلسى در «زادالمعاد» مى گويد: مطابق مشهور، اين سه روز، پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اول از دهه وسط ماه است.
-نماز، شب اول ماه: دو ركعت نماز بجا آورد، به اين نحو كه: در هر ركعت پس از سوره «حمد» سوره «انعام» را بخواند سپس از خداوند متعال بخواهد كه او را از هر ترسى و هر دردى ايمن گرداند.
  اعمال  روز اول ربيع الاول:
علما گفته اند مستحب است، به شكرانه هجرت موفقيت آميز رسول خدا (ص) اين روز را روزه بگيرند و صدقه و انفاق و احسان كنند و همچنين زيارت آن بزرگوار، در اين روز مناسب است.
اعمال روز هشتم ربيع الاول:
روز شهادت امام حسن عسگري عليه السلام مي باشد. پس سزاوار است در اين روز اندوهگين باشد، بخصوص با در نظر گرفتن اين كه صاحب مصيبت حضرت امام عصر(عج ) مي باشد؛ پس بايد آن امام عليه السلام را با هر زيارتي كه به ذهنش مي رسد زيارت نموده و به امام زمان عليه السلام تسليت بگويد.
 اعمال  روز دوازدهم ربيع الاول:
در اين روز خواندن دو ركعت نماز مستحب است كه در ركعت اول بعد از خواندن سوره حمد، سه مرتبه سوره «قل يا ايها الكافرون»(سوره كافرون) و در ركعت دوم بعد از حمد، سه مرتبه سوره «قل هو الله احد»(سوره توحيد) خوانده مي‌شود.