رؤسای محترم دانشگاه های علوم پزشکی کشور

معاونین محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ...

سلام علیکم

احتراما با توجه به ابهامات مطرح شده از طرف دانشگاه­های علوم پزشکی کشور درخصوص " مصوبه کمیته ملی اخلاق در پژوهش در جهت ارتقاء رعایت استانداردهای اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی در جمهوری اسلامی ایران " و نیز سایر مصوبات، به استحضار می­رساند؛

• طبق بخشنامه معاونت تحقیقات و فناوری وزارت متبوع، از ابتدای سال 1394 صدور مصوبه و کد اختصاصی اخلاق در پژوهش پس از اخذ تاییدیه­ی علمی، برای کلیه طرح­ها و پایان­نامه­ها توسط کمیته­های اخلاق اعتباربخشی شده، با توجه به چارچوب ابلاغ شده، الزامی شده­است. این الزام شامل همه انواع طرح ها از جمله HSR، ارتباط با صنعت، طرح های دانشجویی و کمیته تحقیقات دانشجویی می باشد.
• کمیته های اخلاق در پژوهش تنها می توانند پروپوزال هایی را بررسی کنند که قبلا به تایید یک کمیته علمی مانند شورای پژوهشی گروه، مرکز تحقیقاتی، شورای تحصیلات تکمیلی، شورای پژوهشی دانشکده یا دانشگاه و مانند آن  رسیده باشند. این الزام در مورد پروپوزال هایی که  از خارج از محیط دانشگاه درخواست کسب کد اخلاق می کنند  نیز صادق است.
• از خردادماه سال 1394 سردبیران مجلات کشور و به خصوص مجلات انگلیسی زبان نیز موظف شدند تا جهت تایید و چاپ مقالات ارسال شده، مصوبه و کد اختصاصی کمیته­ی اخلاق در پژوهش را بر اساس فرمت جدید از نویسندگان دریافت نمایند و از انتشار مقالات منتج از پژوهش­هایی که فاقد تاییدیه کمیته اخلاق می­باشند، خودداری کنند. لازم به ذکر است که مقالات نظری مانند نامه به سردبیر، کامنتری، مرور نظام مند و غیر نظام مند، از شمول این موضوع مستثنی هستند. لازم به ذکر است در حال حاضر بسیاری از دانشگاه­ها، دانشکده­ها و مراکز علمی پژوهشی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاه آزاد اسلامی دارای کمیته اخلاق در پژوهش معتبر بوده و برای پروپوزال طرح­ها و پایان­نامه­های تایید شده در کمیته، مصوبه و کد اختصاصی اخلاق در پژوهش صادر می­کنند. لذا دریافت کد اختصاصی اخلاق در پژوهش توسط سردبیر مجلات برای انجام داوری و انتشار کلیه دستنوشته­های دریافتی  هردو وزارتین، به جز موارد ذکر شده، ضروری می­باشد.

• هیچ کد اخلاقی خارج از سامانه کمیته ملی اخلاق در پژوهش معتبر نیست و کمیته های اخلاق در پژوهش لازم است اکیداً از صدور هر گونه نامه تاییدیه اخلاق در پژوهش خارج از سامانه مذکور  خودداری  کنند. سردبیران محترم مجلات نیز لازم است فقط تاییدیه هایی را قبول کنند که در سامانه کمیته ملی اخلاق در پژوهش نمایه شده باشند.
• منظور از ناشران معتبر ناشرانی هستند که هویت آنها مشخص و سابقه آنها شناخته شده است. ناشرا ن معتبر شامل طیفی از  ناشران بین المللی کاملا شناخته شده  از قبیل BMC, Nature-springer   BMJ, PLOS ,Wiley ,Elsevier ...  و دانشگاه های معتبر مانند Cambridge    یا دانشگاه های علوم پزشکی داخلی و یا انجمن های علمی شناخته شده و رسمی داخلی و بین المللی هستند که مجلات معتبر  نمایه شده در پایگاه های استنادی معتبر داخلی و بین المللی منتشر می کنند. اغلب مجلات معتبر دارای  ضریب تاثیر (Impact Factor)  هستند.  لازم به ذکر است که سامانه مجلات نامعتبر و جعلی(Predatory Journals) وزارت بهداشت، صرفا جهت اطلاع­رسانی راه­اندازی شده و همانطور که در این سامانه نیز تاکید شده است، "فهرست ارائه شده در سامانه، تمامی مجلات نامعتبر موجود را در بر نمی­گیرد و عدم وجود مجله در فهرست مذکور، الزاما دلیل بر معتبر بودن آن نیست. اما وجود مجله در این فهرست نشان دهنده نامعتبر بودن آن خواهد بود."
• مسوولیت اطمینان از معتبر بودن نشریه  علمی اصولاً و قطعاً  بر عهده محققین نویسنده مقالات است و انتظار می رود که هر عضو هیات علمی نشریات معتبر حوزه کاری خود را بشناسد. کمیته ملی اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شناخت مجلات معتبر هر حیطه را حداقل توانایی مورد انتظار اعضای هیات علمی می داند. وظیفه­­­ی پژوهشگر و نویسنده مقاله است که ناشران و مجلات معتبر حیطه­ی کاری خود را شناخته و از چاپ مقاله در مجلات کم ارزش که گاها ممکن است در آینده­ای نزدیک نامعتبر تلقی شوند، پرهیز کند. زیرا علی­رغم اینکه این موضوع تخلف پژوهشی محسوب نمی­شود، اما علاوه بر خدشه­دار شدن حیثیت علمی پژوهشگر، مسؤولیت انتشار مقاله و عواقب ناشی از آن نیز تماما به عهده نویسنده/ نویسندگان مقاله خواهد بود.
• پرداخت تشویق نقدی از اختیارات دانشگاه بوده و امتیازی است که بنا به صلاحدید و با رعایت الزامات و دستورالعمل­های موجود در این خصوص، از طرف برخی دانشگاه­ها به نویسندگان مقالات منتشر شده اعطا می­گردد. تشویق نقدی مقالات سیاستی است که گاه عوارض جدی­ای را متوجه حوزه پژوهش کشور کرده­است. لذا توصیه اکید کمیته­­ی ملی اخلاق در پژوهش­های زیست پزشکی به دانشگاه­ها، پرداخت تشویقی صرفا به مقالات با کیفیت بالا و منتشر شده در مجلاتی است که توسط ناشرین معتبر ملی و بین­المللی به چاپ رسیده­اند.
• درخصوص تخلفات پژوهشی، درصورتیکه تخلف پژوهشی توسط کمیته اخلاق محرز شود، بدون توجه به زمان رخداد تخلف، باید توسط مراجع ذیربط با متخلفین برخورد جدی در محدوده دستورالعمل­ها و قوانین مصوب انجام شود و چنانچه ترفیع پایه و یا ارتقای رتبه پیرو تخلف محرزشده، صورت گرفته باشد، این ترفیع و ارتقاء منتفی و بازپس گرفته خواهد شد و با توجه به هدررفت منابع پژوهشی، فرد متخلف در مقابل مرکز تامین­کننده­ی هزینه­های اجرای پژوهش نیز مسؤول خواهد بود.
• طرح­های دانشجویی از نظر ماهیت، هیچ تفاوتی با سایر انواع پژوهش ندارند و بر اساس مصوبه کمیته ملی اخلاق، مجری اصلی طرح، استاد راهنما می­باشد. لذا اینگونه طرح­ها نیز مانند سایر طرح­ها در سامانه ملی اخلاق در پژوهش جهت صدور مصوبه کمیته اخلاق ثبت می­شوند و نام استاد راهنما به عنوان مجری طرح درج می­گردد. در مورد قراردادهای منعقد شده برای طرح­های دانشجویی پیش از ابلاغ مصوبه مذکور، نیاز به اقدام خاصی وجود ندارد، اما قراردادهای جدید حتی درصورت عدم دریافت کمک­هزینه پژوهشی، حتما باید با استاد راهنما که وظیفه نظارت بر حسن اجرای طرح را به عهده دارد، بسته شود، اگرچه امکان امضای قرارداد توسط استاد راهنما و دانشجو به صورت همزمان نیز وجود دارد.  نکته قابل توجه این است که هدف از اجرای تحقیقات دانشجویی، یادگیری روش تحقیق و نحوه درست اجرای پژوهش از ارائه ایده تا انتشار مقاله می­باشد که ضروری است حتما زیر نظر یک محقق خبره به عنوان استاد راهنما انجام شود.
• درخصوص ثبت پایان­نامه­های دانشگاهی، پایان­نامه­ای ثبت شده محسوب می­شود که بررسی و تایید علمی اولیه پروپوزال انجام  و مصوبه و به تبع آن کد اختصاصی اخلاق در پژوهش از طریق سامانه ملی اخلاق در پژوهش (ethics.research.ac.ir) صادر و مصوبه مذکور در این سامانه نمایه شده باشد. بنا براین شرکت در امتحاناتی که بر اساس مقررات آموزشی شرط شرکت در آنها ثبت پروپوزال پایان نامه است، مانند امتحان پیش کارورزی، امتحان ارتقاء سالانه دستیاری ، امتحان جامع دوره های دکترای تخصصی منوط به اخذ کد اخلاق و نمایه شدن مصوبه اخلاق در سامانه کمیته ملی است. روشن است که صِرف ثبت پروزال در سامانه مدیریت پژوهش دانشگاه ها ثبت محسوب نمی شود.
• با استناد به تبصره 1ماده 6-1راهنمای اخلاق در انتشار آثار پژوهشی، لازم است نویسنده وابستگی سازمانی خود را به موسسه­ای که در زمان ارسال دستنوشته در آن فعالیت دارد، اعلام­کند حتی اگر در فاصله زمانی انجام پژوهش یا ارسال دستنوشته، وابستگی سازمانی پژوهشگر تغییرکرده­باشد. در صورتی­که نویسنده به مؤسسه محل انجام پژوهش تعهدی مبنی بر استفاده از وابستگی زمان انجام پژوهش داشته باشد، لازم است هر دو وابستگی نویسنده ذکر شود.  لذا الزام افراد به درج وابستگی غیر واقعی جهت افزایش صوری انتشارات مؤسسه یا دانشگاه خاص از نظر اخلاقی غیر قابل قبول و تخلف پژوهشی محسوب می­گردد. در مورد افرادی که هیچگونه رابطه استخدامی با دانشگاه ندارند و یا مراحل اجرای پژوهش در آن دانشگاه یا مرکز پژوهشی انجام نشده باشد، نیاز به ذکر وابستگی به دانشگاه نیست و نامشان به عنوان پژوهشگر آزاد در مقاله ذکر می­شود.  گفتنی است که دانشجویان فارغ التحصیل و یا پژوهشگران، درصورت عدم وابستگی به سازمان جدید و درصورت اجرای پژوهش در فیلد دانشگاه یا مرکز تحقیقات قبلی خود و با نظارت افراد ذیصلاح (شورای علمی/ کمیته اخلاق در پژوهش)، می­توانند در صورت داشتن  قرارداد کاری، مقالات منتج از پژوهش مذکور را با ذکر وابستگی به آن مرکز منتشر کنند. منظور از قرارداد کاری، استخدام قراردادی، پیمانی  یا رسمی  در دانشگاه یا مرکز نیست بلکه شامل هر نوع قرارداد کاری مکتوب می باشد.
• درخصوص انجام فعالیت­های مشترک پژوهشی در دو دانشگاه مختلف و انتشار نتایج آن­ها نیز با استناد به دستورالعمل طرح­های چند مرکزی، اجرای پژوهش در محیط دانشگاه و یا مراکز وابسته به دانشگاه/ دانشکده/ سازمان و ... صرفا منوط به دریافت مجوز از کمیته اخلاق در پژوهش داشگاه مقصد می­باشد.  در صورتی که چنین پزوهش هایی یک بار کد اخلاق دریافت کرده باشند، دانشگاه مقصد مخیر است که مصوبه کمیته اخلاق دیگر  را بپذیرد و یا مجدداً اقدام به بررسی اخلاقی و یا علمی پروپوزال نماید.